در کشور ما ایران چندین جشنواره مهم و بسیاری دیگر جشنواره نه چندان مهم سینمایی برگزار می شوند که نظر می رسد جشنواره فیلم فجر به عنوان نخستین جشنواره سینمایی پس از انقلاب اسلامی و جشن سینمای ایران به عنوان داوری تخصصی صنوف از جایگاهی ویژه و به مراتب مهم تر از سایر جشنوارها یند..
روز شنبه 25 تیرماه آئین داوری پانزدهمین جشن سینمای ایران به دبیری کیومرث پوراحمد به طور رسمی و طی مراسمی ویژه آغاز شد که به همین مناسبت در این مطلب نگاهی به تاریخچه و برگزیدگان این جشن در طی سال های مختلف خواهیم انداخت.
لزوم برگزاری جشن سینمای ایران که برخی به دلیل برگزاری توسط جامعه اصناف سینمایی آنرا جشن خانه سینما هم می نامند، برای اولین بار براساس تصمیم هیئت مدیره خانه ، همزمان با بر پایی دوازدهمین دوره جشنواره فیلم فجر یعنی در سال1372 شکل گرفت.ماموریت  هیئت داوران اولین دوره این جشن، گزینش یک فیلم به عنوان بهترین فیلم به مفهوم مطلق و یک هنرمند به عنوان هنرمند شاخص و برتر از میان تولیدات سینمایی سال 1372 بود و بر همین اساس  در روز شنبه سی ام اردیبهشت ماه 1373، نخستین گردهمایی هنرمندان و دست اندرکاران سینما در محل «خانه سینما » برگزار شد. در این مراسم که با سخنرانی سخنگوی خانه سینما آغاز شد، پس از قرائت بیانیه هیئت داوران، لوح تقدیر و تندیس خانه سینما، توسط دبیر هیئت داوران ویژه سینما ،  به منتخبین اهداء شد.
اما ضرورت برگزاری یک جشنواره حرفه ای که کار گزینش بهترین ها توسط اهالی سینما در آن به انجام رسد، از سال 1375 احساس شد و از اواخر همین سال هیئت مدیره خانه سینما تصمیم گرفت با تدوین آئین نامه ای خاص، این جشن  را با مقررات و ضوابط روشمند تری برگزار کند.
به این ترتیب مقرر شد، عنوان «جشن سینمای ایران» از این تاریخ به بعد به جای مراسم اهداء تندیس خانه سینما جایگزین و به کار گرفته شود و به این ترتیب اولین «جشن سینمای ایران» در مرداد ماه 1376با حضور تعداد کثیری از هنرمندان عضو صنوف 28 گانه خانه سینما در تالار وحدت گرد هم آمده و برگزاری سومین مراسم اهداء تندیس و یا در واقع اولین دوره جشن سینمای یران را با حضور رئیس جمهور وقت، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی آن دوره ، معاونت امور سینمایی ، جمعی از مسئولان فرهنگی و تعدادی از فرهیختگان و نخبگان هنری و سینمایی برپا کنند.
مراسم نخستین «جشن سینمای ایران» به دبیری مرحوم سیف الله داد با اهدای 15 تندیس شایستگی و دیپلم افتخار از جمله بهترین فیلم – سرزمین خورشید،بهترین کارگردانی – داریوش مهرجویی برای فیلم لیلا،بهترین بازیگر مرد – سعید پورصمیمی برای فیلم سرزمین خورشید و بهترین بازیگر زن – گلچهره سجادیه برای فیلم سرزمین خورشید،در مرداد ماه 1376 به دست اندرکاران سینما و اهداء تندیس طلایی افتخار به حجت الاسلام اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور وقت به پایان رسید.
اما از همین سال و براساس تصویب هیئت مدیره  وقت خانه سینما مقرر شد تا روزی خاص به عنوان زمان برگزاری جشن سینما تثبیت شود که به همین منظور 21 شهریور ماه به عنوان روز ملی سینما برای برگزاری جشن سینمای ایران تعیین و به شورای فرهنگ عمومی پیشنهاد شد و از آن زمان به بعد جشن سینمای ایران در 21 شهریور ماه هر سال برگزار و به برگزیدگان لوح تقدیر و تندیس شایستگی  اهداء شد.

دومین دوره «جشن سینمای ایران» در مهر ماه 1377به دبیری احمدرضا درویش در تالار وحدت برگزار شد که منوچهر اسماعیلی، جمال امید و محمدرضا شرف الدین از سوی جامعه اصناف تندیس افتخاری دریافت کردند و برخی از جوایز اصلی نیز شامل بهترین فیلم - بودن یا نبودن،بهترین کارگردان ابراهیم حاتمی کیا برای فیلم آژانس شیشه ای،بهترین فیلمنامه – بهروز افخمی برای فیلم جهان پهلوان تختی،بهترین بازیگر مرد- پرویز پرستویی برای فیلم های آژانس شیشه ای، روانی و مردی عوضی،بهترین بازیگر زن – عاطفه رضوی برای فیلم نجات یافتگان،بهترین بازیگر زن  نقش مکمل – گوهر خیراندیش برای فیلم بانو،بهترین بازیگر مرد نقش مکمل – حسین ایل بیگی ( کسری ) برای فیلم بودن یا نبودن به همراه  تندیس ویژه هیئت داوران به فیلم درخت جان به کارگردانی فرهاد مهرانفر اهدا شد.

سومین «جشن سینمای ایران» نیز شهریور ماه 1378به دبیری یدالله صمدی برگزار شد که در مجموع 25 تندیس شامل 22 تندیس شایستگی و 3 تندیس افتخاری اهدا شد.که در بخش رقابتی می توان به بهترین فیلمنامه – فریدون فرهودی و پیمان قاسم خانی برای فیلم دختری با کفش های کتانی،بهترین بازیگر مرد نقش مکمل – حسین محجوب برای فیلم رنگ خدا،بهترین بازیگر زن نقش مکمل – مریلا زارعی برای فیلم دو زن،بهترین بازیگر مرد – محمدرضا فروتن برای فیلم قرمز،بهترین بازیگر زن – نیکی کریمی برای فیلم دو زن،بهترین کارگردانی – علیرضا داود نژاد برای فیلم مصائب شیرین و بهترین فیلم – دختری با کفش های کتانی و مصائب شیرین اشاره کرد. ضمن اینکه در این دوره  تندیس افتخاری خانه سینما به اسماعیل دین محمدی،روبیک منصوری و علی نصیریان اهدا شد.

مجید مجیدی دبیر چهارمین «جشن سینمای ایران» بود که در 21 شهریور 1379 برپا شد. و برای اولین بار از این دوره انجمن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران به فیلم برگزیده خود تندیس اهدا کردند که در این دوره زمانی برای مستی اسب ها به کارگردانی بهمن قبادی توانست این جایزه را از آن خود کند. بهترین فیلمنامه – خسرو سینایی و حمید فرخ نژاد برای فیلم عروس آتش،بهترین بازیگر مرد نقش مکمل – سیروس ابراهیم زاده برای فیلم مومیایی 2،بهترین بازیگر زن نقش مکمل –  رویا نونهالی برای فیلم بوی کافور عطر یاس،بهترین بازیگر مرد –  حمید فرخ نژاد برای فیلم عروس آتش،بهترین بازیگر زن –  گلاب آدینه برای فیلم زیر پوست شهر،بهترین کارگردانی – رخشان بنی اعتماد برای فیلم زیر پوست شهر و بهترین فیلم – عروس آتش به تهیه کنندگی قاسم قلی پور جمله جوایز مهم این دوره بودند.

مسولیت دبیری پنجمین «جشن سینمای ایران» به عهده مسعود جعفری جوزانی گذاشته شده بود. که جوایز بهترین فیلم  به دایره (جعفر پناهی)، بهترین کارگردانی به بهرام بیضایی (سگ کشی)، بهترین فیلمنامه به کامبوزیا پرتوی (قطعه ناتمام)، بهترین بازیگر نقش دوم مرد به آتیلا پسیانی (آب و آتش)، بهترین بازیگر نقش دوم زن به پوپک گلدره (موج مرده)، بهترین بازیگر نقش اول مرد به محمدرضا فروتن (شب یلدا) و بهترین بازیگر نقش اول زن به لیلا حاتمی (آب و آتش) اهدا شد ضمن اینکه بهترین فیلم به انتخاب انجمن منتقدان و نویسندگان نیز دایره (جعفر پناهی) شد.

با انتخاب هیات مدیره خانه سینما منوچهر محمدی دبیر ششمین «جشن سینمای ایران» شد تا این جشن در شهریور ماه 1381 برگزار شود. در این دوره شاهد اهدای چند جایزه ویژه بودیم که جایزه ویژه بهترین فیلم به انتخاب داوران این دوره به زندان زنان (منیژه حکمت - سیروس تسلیمی) و ارتفاع پست (ابراهیم حاتمی کیا - منوچهر محمدی)، جایزه ویژه شهرداری تهران به فیلم های ارتقاع پست،من ترانه پانزده سال دارم و کاغذ بی خط اهدا شد و رضا ارحام صدر،محمدصادق آذین و صابررهبر نیز تندیس افتخاری خانه سینما را دریافت کردند. در این مراسم همچنین جایزه بهترین فیلم به من ترانه پانزده سال دارم (رسول صدرعاملی)، بهترین کارگردانی به ابراهیم حاتمی کیا (ارتفاع پست)،بهترین فیلمنامه به زندان زنان (منیژه حکمت، فرید مصطفوی)،بهترین بازیگر مرد به رضا کیانیان (خانه ای روی آب)، بهترین بازیگر زن به رویا تیموریان (زندان زنان)،بهترین بازیگر مرد مکمل به حسین محجوب (من ترانه پانزده سال دارم) و بهترین بازیگر نقش دوم زن به ثریا قاسمی (شام آخر) اهدا شد، ضمن اینکه بهترین فیلم به انتخاب انجمن منتقدان و نویسندگان کاغذ بی‌خط (ناصر تقوایی) شناخته شد.

هفتمین «جشن سینمای ایران» شهریور 1382 به دبیری ابوالحسن داوودی برگزار شد که طی آن تندیس افتخاری جامعه اصناف سینمایی به مازیار پرتو،ژاله علو،هوشنگ کاووسی،حسین میرکیانی و مهرزاد مینویی  اهدا شد. در این مراسم برخی جوایز اصلی شامل بهترین فیلمنامه –  اصغر فرهادی ، علیرضا بذرافشان و محمدرضا فاضلی برای فیلم رقص در غبار،بهترین بازیگر مرد نقش مکمل – جمشید مشایخی برای فیلم بانوی من، بهترین بازیگر زن نقش مکمل –  گوهر خیراندیش برای فیلم واکنش پنجم،بهترین بازیگر مرد –  فرامرز قریبیان برای فیلم رقص درغبار، بهترین بازیگر زن –  هانیه توسلی برای فیلم شبهای روشن، بهترین کارگردانی –  محمدعلی سجادی برای فیلم جنایت و بهترین فیلم – رقص در غبار به تهیه کنندگی ایرج تقی پور اهدا شد،ضمن اینکه فرش باد به کارگردانی کمال تبریزی توانست جایزه ویژه انجمن منتقدان و نویسندگان را دریافت کند.

21 شهریور ماه 1383 و در روز ملی سینما اهالی سینما برای هشتمین بار شاهد برگزاری «جشن سینمای ایران» به دبیری دوباره ابوالحسن داوودی بودند. مراسمی که در آن از مسعود کیمیایی،شهلا ریاحی،فواد نور و حسین شمس با اهدای تندیس افتخار خانه سینما تقدیر شد. در این مراسم همچنین جایزه  بهترین فیلمنامه به محمد رضایی راد برای فیلم قدمگاه،بهترین بازیگر مرد نقش مکمل  به پارسا پیروزفر برای فیلم میهمان مامان،بهترین بازیگر زن ایفای نقش مکمل به مریلا زارعی برای فیلم سربازان جمعه،بهترین بازیگر مرد به پرویز پرستویی برای فیلم مارمولک، بهترین بازیگر زن به گلشیفته فراهانی برای فیلم اشک سرما، بهترین کارگردانی به بهمن قبادی برای فیلم لاک پشت ها هم پرواز می کنند و بهترین فیلم به شهر زیبا به تهیه کنندگی ایرج تقی پور اهدا شد.

نهمین «جشن سینمای ایران» در سال 1384 به دبیری محمد مهدی عسگرپور برگزار شد. اهدای تندیس بهترین فیلمنامه به  کامبوزیا پرتوی برای فیلم کافه ترانزیت، بهترین بازیگر مرد نقش مکمل به محسن قاضی مرادی برای فیلم ما همه خوبیم،بهترین بازیگر زن نقش مکمل به الهام حمیدی برای فیلم خیلی دور خیلی نزدیک،بهترین بازیگر مرد به مسعود رایگان برای فیلم خیلی دور خیلی نزدیک،بهترین بازیگر زن به فرشته صدرعرفایی برای فیلم کافه ترانزیت، بهترین کارگردانی به رضا میرکریمی برای فیلم خیلی دور خیلی نزدیک و بهترین فیلم – خیلی دور خیلی نزدیک به تهیه کنندگی حوزه هنری از جمله جوایز اصلی این دوره بود. همچنین بهترین فیلم به انتخاب انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی فیلم خیلی دور خیلی نزدیک شناخته شد.