لزوم برگزاری جشن خانه سینما، براساس تصمیم هیئت مدیره خانه ، همزمان با بر پایی دوازدهمین دوره جشنواره فیلم فجر شکل گرفت.

وظیفه هیئت داوران اولین دوره این جشن، گزینش یک فیلم به عنوان بهترین فیلم به مفهوم مطلق و یک هنرمند به عنوان هنرمند شاخص و برتر از میان تولیدات سینمایی سال 1372 بود.

بر این اساس روز شنبه سی ام اردیبهشت ماه 1373، نخستین گردهمایی هنرمندان و دست اندرکاران سینما در محل «خانه سینما » برگزار شد. در این مراسم که با سخنرانی سخنگوی خانه سینما آغاز شد، پس از قرائت بیانیه هیئت داوران، لوح تقدیر و تندیس خانه سینما، توسط دبیر هیئت داوران ویژه سینما ،  به منتخبین اهداء شد.

ضرورت برگزاری یک جشنواره حرفه ای که کار گزینش بهترین ها توسط اهالی سینما در آن انجام شود ، از سال 1375 احساس شد و از اواخر همین سال هیئت مدیره خانه سینما تصمیم گرفت با تدوین آئین نامه ی خاص، جشن خانه سینما را به نوعی جشنواره تبدیل کند تا طی آن هیئت داوران اصناف سینمایی از بین اعضای خود ، گزینش بهترین ها را در رشته های کارگردانی، بازیگری زن و مرد، فیلمبرداری، تهیه فیلم، موسیقی متن، تدوین ، صدا ، فیلمنامه، جلوه های ویژه ، چهره پردازی و طراحی صحنه انجام دهند.

به این ترتیب مقرر شد، عنوان « جشن سینمای یران» از این تاریخ به بعد به جای مراسم اهداء تندیس خانه سینما جایگزین و به کار گرفته شود.

در 19 تیر ماه 1376، تعداد کثیری از هنرمندان عضو صنوف 28 گانه خانه سینما در محل تالار وحدت گرد هم آمدند و برگزاری سومین مراسم اهداء تندیس ویا در واقع اولین دوره جشن سینمای یران را با حضور رئیس جمهور، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ، معاونت امور سینمایی ، جمعی از مسئولان فرهنگی و تعدادی از فرهیختگان و نخبگان هنری و سینمایی به نظاره نشستند.

مراسم جشن با اهدی 15 تندیس و دیپلم افتخار به دست اندرکاران سینما و اهداء تندیس طلایی به جناب آقای هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور وقت خاتمه یافت.

از همین سال و براساس تصویب هیئت مدیره مقرر شده ، موعد برگزاری جشن سینما تثبیت شود. لذا 21 شهریور ماه به عنوان روز ملی سینما برای برگزاری جشن سینمای ایران تعیین گردید و به شورای فرهنگ و عمومی پیشنهاد شد.

از آن زمان به بعد جشن سینمای ایران در 21 شهریور ماه هر سال برگزار و به برگزیدگان لوح تقدیر و تندیس خانه سینما اهداء شد.

تفاوت اساسی جشن سینمای یران با سایر جشنواره ها در گزینش و نحوه انتخاب برگزیدگان است.

بهترین های رشته های مختلف سینمایی توسط خود اهالی سینما انتخاب می شوند و از دست نخبگان، فرهیختگان و چهره های برجسته هنری و پیشکسوتان خود، تندیس سینما را می گیرند . این شیوه قضاوت کارشناسانه و تخصصی توسط اهالی هنر باعث شده تا این جشن از اقبال عمومی مناسبی برخوردار شده و فیلم های ویدئویی تهیه شده از مراسم جشن در کمترین فرصت ممکن به فروش برسد.

شیان ذکر است که در دوره های قبلی جشن سینمای ایران بیش از 10 شرکت و مؤسسه دولتی و خصوصی با اعلام تمایل نسبت به مشارکت در تأمین هزینه های برگزاری جشن موفق به حضور تبلیغاتی مؤثری در جشن سینمای یران شدند.